10 + 1 σκέψεις με αφορμή τη χτεσινή συζήτηση του ΣΕΧΩΧΟ, ή το προσωπικό ως πολιτικό

10 + 1 σκέψεις με αφορμή τη χτεσινή συζήτηση του ΣΕΧΩΧΟ, ή το προσωπικό ως πολιτικό 

[trigger warning: τοξική και κακοποιητική συμπεριφορά, έμφυλη βία, σωματική βία, έκτρωση]

1

Ο διάλογος που άνοιξε το Σωματείο Εργαζομένων στον Χώρο του Χορού για την “ορατή κι αόρατη βία στην εκπαίδευση και την εργασία του χορού”, αποτελεί από εχτές σημείο εκκίνησης συζητήσεων που χωρίς αμφιβολία θα παραμείνουν ανοιχτές. Δείτε το εδώ: http://www.youtube.com/watch?v=l1A6HKW6H-Q 

2

Οφείλουμε δηλαδή να τις κρατήσουμε ανοιχτές. Η εκπαιδευτική και η εργασιακή κουλτούρα των παραστατικών τεχνών αλλάζει, και αυτό προϋποθέτει μια διαρκή ανανέωση της αφοσίωσής μας στους συλλογικούς μας στόχους. Είναι επιτακτικό να πάρουμε την ευθύνη ότι ένα συμπεριληπτικό, οριζόντιο, μη-κακοποιητικό περιβάλλον δεν μπορεί να κληροδοτηθεί, και ότι ο μόνος τρόπος να διατηρείται είναι η διαρκής ενίσχυση των συλλογικών μας διαδικασιών. Εκείνο ωστόσο που όπως φαίνεται έχει -εκ παραδρομής- κληροδοτηθεί, είναι τα ατομικά και τα συλλογικά τραύματα που αυτή την εποχή προσπαθούμε να αποδομήσουμε. 

3

Στο κλείσιμο λοιπόν αυτής της πρώτης κουβέντας για την ορατή και την αόρατη βία, έστειλα κι εγώ εχτές ένα σκονάκι στην ομιλήτρια και φίλη Κάντυ Καρρά, που μου έκανε την τιμή να μεταφέρει τη μικρή μου τοποθέτηση: “Πρέπει ίσως να είμαστε έτοιμες να αφήσουμε πίσω μας ολόκληρα κομμάτια της αισθητικής μας κληρονομιάς, του ρεπερτορίου και των τεχνικών, αν είναι προϊόντα μιας κοινωνίας που έχει πια αλλάξει, ή (με αφορμή την εισαγωγική αναφορά της Χαράς Κότσαλη στον Βίτγκενσταϊν) τη φανταζόμαστε πια διαφορετική”. Σήμερα όμως κατάλαβα ότι είχα κάνει μια βλακεία. Ας προσπαθήσω να δικαιολογηθώ. 

4

Έπιασα εχτές το βράδυ την εαυτή μου να σκέφτεται ότι μπορεί το λεγόμενο metoo να άργησε να φτάσει εδώ τρία (ή δεκαπέντε) χρόνια, αλλά αν κάτι με συγκλονίζει περισσότερο είναι η καθυστέρηση αυτής της σπουδαίας κουβέντας που ξεκίνησε εχτές. Με κάποιες ηχηρές εξαιρέσεις, τα απαρχαιωμένα προγράμματα σπουδών, ο αλλού λανθάνων και αλλού εξόφθαλμος κανιβαλισμός, η χοντροφοβία, η ομοφοβία, ο σεξισμός, η απουσία τεχνικών somatics, η απουσία οργανωμένης χορογραφικής/σκηνοθετικής/δραματουργικής μεθοδολογίας, το discourse της προετοιμασίας για έναν δύσκολο κόσμο, και το discourse της διάτρησης του “εγώ” του ερμηνευτή, συζητιούνται εδώ σε αυτήν την έκταση για πρώτη φορά, όχι τρία (ή δεκαπέντε), αλλά εξήντα (!) χρόνια από το Judson Church. Και κάπου εκεί μοιράστηκα κι εγώ (χωρίς να το καταλάβω) τη βλακεία μου, όχι όμως γιατί το πρόταγμα της αποδόμησης των θεμελιακών κακοποιητικών πρακτικών είναι βλακώδες. Υπερασπίζομαι αυτό το πρόταγμα με όλη μου την ύπαρξη, και ωστόσο ακριβώς εδώ ξεκινάει η προσωπική μου βλακεία, όχι εχτές αλλά το 2005. Ακουμπώντας κι εγώ στο φεμινιστικό κεκτημένο ότι το προσωπικό είναι πολιτικό, θα ήθελα να μοιραστώ μια προσωπική εμπειρία, αφού όμως πρώτα επιχειρήσω ένα πλαίσιο.

5

Είμαι βλάκας. Είμαι χαζή. Τα θύματα -μια επιλογή λέξης την οποία θεωρώ ακόμη ρευστή- κακοποιητικής συμπεριφοράς μιλάμε άσχημα για εμάς, πολύ συχνά για να μη μας προλάβει άλλος. Παίζουμε στο κεφάλι μας όλους τους πιθανούς διαλόγους, προσπαθούμε να απαντήσουμε όλες τις πιθανές ερωτήσεις, αλλά σε μερικές από αυτές δεν έχουμε καμία ικανοποιητική απάντηση. Edit: αλλά σε μερικές από αυτές δεν έχουμε απάντηση για την οποία να είμαστε περήφανες. Εξού και η ερώτηση “γιατί έμεινες” είναι μια (συνειδητή ή μη) τακτική εξευτελισμού και αποσιώπησης. Γιατί (ανάλογα το ποια/ος την κάνει) είναι συγχρόνως η πιο ηλίθια και η πιο λογική ερώτηση που μπορώ να σκεφτώ. 

6

Εγώ είμαι βλάκας, αλλά οφείλουμε να αναγνωρίσουμε ότι και το υφιστάμενο πατριαρχικό πλαίσιο (όπως εξαιρετικά τέθηκε και εχτές) δε βοηθάει. Αν το όποιο εκπαιδευτικό περιβάλλον αντανακλά εκ παραδρομής μια παιδική φαντασίωση ασφάλειας, προστασίας, εμπιστοσύνης (αλλά και απριόρι σεβασμού και ίσως φόβου), χαρακτηριστικά ενός οικογενειακού περιβάλλοντος και κυρίως ενός “πατέρα”, ακόμη και στην πιο λειτουργική της μορφή η ελληνική πυρηνική οικογένεια είναι πολύ κακό προηγούμενο. Αυτό μπορεί να απαντάει σε κάποια “γιατί δεν έφυγες”, αλλά μπορεί και όχι. Ας μην ξεχνάμε ωστόσο ότι τα χειρότερα πράγματα δε συμβαίνουν σε όλους τους ανθρώπους. Χρειάζεται ίσως ένα ιδανικό μείγμα οικογενειακού περιβάλλοντος, πρότερης ψυχικής κατάστασης, σταδιακής απομόνωσης, και ίσως μια πλήρης απουσία φεμινιστικής συνείδησης για να σου συμβεί κάτι πολύ κακό που να διαρκέσει πάρα πολύ.   

7

Σ’ ολόκληρη τη σκηνή του σύγχρονου ελληνικού χορού, ποιος κάνει τη μεγαλύτερη φασαρία αυτοχριζόμενος υπερασπιστής και μόνος άξιος εκπρόσωπος των πρακτικών αυτοσχεδιασμού, των μεθόδων somatics, των οριζόντιων διαδικασιών, και των συμπεριληπτικών πρακτικών; Ποιος εξαπολύει διαρκώς απειλές και ειρωνείες προς κάθε κατεύθυνση; Ποιος προσβάλλει αδιάκοπα ολόκληρη τη χορευτική κοινότητα πίσω από έναν λόγο κατ’ επίφαση πολιτικό, βαθιά τοξικό και γεμάτο ασυνάρτητες νοσηρές παραδοχές επενδύοντας σε κάποια φαντασίωση αμφιλεγόμενου, καταραμένου καλλιτέχνη; Ποιος αποδίδει τη σταδιακή του απομόνωση σε θεωρίες συνωμοσίας; Ποιος επιβιώνει καταχρηστικά στα περιθώρια κάποιων κοινωνικών κύκλων ακριβώς γιατί κανείς δε θέλει να μπει σε διάλογο μαζί του; Ποιος είναι γνωστός για τις απόπειρες εκμετάλλευσης κάθε συλλογικής διαδικασίας, για τις επιθέσεις του στο σωματείο, για τη χειριστική του προκλητικότητα, για τον σεξισμό, τη γλοιώδη αυτοαναφορικότητά του, για τις παραβιαστικές του διδασκαλικές πρακτικές, για τις χυδαίες του αναφορές στη σεξουαλικότητα των νεαρών μαθητριών/τών του; Μία απάντηση έχουν οι παραπάνω ερωτήσεις. Έχουν όλες ένα όνομα. Αλλά το 2005 δεν ήξερα την απάντηση σε καμιά.

8

Κι έρχομαι στη βλακεία μου. Μια βλακεία που δεν την έκανα εχτές βράδυ, αλλά το 2005. Γνώρισα τον ΧΧ -που τα αρχικά του δεν είναι Χ και Χ- μέσω μιας κοινής φίλης. Με τον ΧΧ να εκπροσωπεί όλα εκείνα που στερούνταν η εγχώρια χορευτική εκπαίδευση, διεκδίκησα τον χώρο μου δίπλα του, πρώτα στα μαθήματα και ύστερα στη δουλειά του. Ανταποκρίθηκα σε όλες τις τεχνικές με τις οποίες ένας άνδρας της διπλάσιας ηλικίας μπορεί να κάνει ένα εικοσάχρονο να νιώθει εκλεκτό, κι άρχισα να τρέφω τη ματαιοδοξία μου με την προσοχή που μου έδειχνε. Έπεισα την εαυτή μου ότι όλες οι γυναίκες που προσπάθησαν να με προειδοποιήσουν “κάτι δεν ξέρουν” ή “κάτι δεν κατάλαβαν”, ότι εγώ θα το κάνω να λειτουργήσει, ότι δεν ζω αυτό που κάθε τρίτος μπορούσε να διακρίνει βλέποντας αυτή την τραγωδία, κι ότι επρόκειτο για μια σχέση “κανονική”. Αυτή εξάλλου ήταν και η βασική του ρητορική: η κακοποιητική του συμπεριφορά ήταν ένδειξη ότι προσπαθεί να έχει μαζί μου μια “κανονική σχέση”, και όχι κάτι “περιστασιακό”. Ο ΧΧ πρέπει να με πλάκωσε στο ξύλο πρώτη φορά τον Νοέμβρη του 2005: Ύστερα από δύο μήνες συστηματικής πίεσης για σεξουαλικές επαφές χωρίς προφύλαξη (με το ψέμα ότι έχει κλινικά αποδεδειγμένη στειρότητα, εναλλάξ με το φαντασιακό ενός πιθανού “θαύματος”), τον Νοέμβρη του 2005 με είχε αφήσει έγκυο. Θυμάμαι να καταλαβαίνω ότι βρίσκομαι παγιδευμένη σε μια απόπειρα του ΧΧ να αποκτήσει κάτι για πάντα, αλλά δε θυμάμαι να ξέρω από πού να φύγω. Μετά από ένα διάστημα αμφιταλάντευσης αποφάσισα να κάνω έκτρωση. Πιθανολογώ ότι το συζητάγαμε αρκετά, αλλά υπάρχει αυτή η σκηνή που πριν λίγα χρόνια θυμήθηκα ξαφνικά μέσα σε ένα μάθημα χορού, δίπλα σε ένα τεράστιο ηχείο: Βρισκόμαστε στο σαλόνι του. Εγώ είμαι καθισμένη σε κάποια πολυθρόνα, κι εκείνος στέκεται δίπλα στο στερεοφωνικό. Εγώ του λέω ότι θα κάνω έκτρωση, κι εκείνος μου γνέφει να πλησιάσω. Εγώ σηκώνομαι και πηγαίνω προς τα εκεί, κι εκείνος με το ένα χέρι δυναμώνει απότομα τη μουσική, και με το άλλο αρχίζει να με χτυπάει μπροστά στο ηχείο για να μη με ακούσουν οι γείτονες. 

9

Έφυγα; Όχι. Κάθε φορά που τα πράγματα ηρεμούσαν προσπαθούσα να φύγω. Κάθε φορά που προσπαθούσα να φύγω με πλάκωνε στο ξύλο. Κάθε φορά που με πλάκωνε στο ξύλο παρακαλούσα να ξαναγυρίσω. Το ξύλο ήταν ο τρόπος με τον οποίο ξαναγυρνούσα. Δεν είμαι σίγουρη πότε αφέθηκα εντελώς μέσα σ’ αυτή την κατάσταση, κάνοντας αυτές τις παραπάνω φράσεις περίληψη ολόκληρης της ύπαρξής μου για δύο περίπου χρόνια. Θυμάμαι σκόρπιες τακτικές απομόνωσης, gaslighting, την επιτακτικότητα της μονιμότητας και της αποκλειστικότητας, την πίεση για πρόσβαση στο οικογενειακό μου περιβάλλον, την ακραία ζήλια και τις συνεχείς εκρήξεις, συμπεριφορές που η γυναικεία εμπειρία έχει σήμερα χαρτογραφήσει αλλά που το 2005 ούτε είχα με τι να τις αντιστοιχίσω, ούτε ήξερα ότι πληρούν όλες τις προϋποθέσεις μιας κακοποιητικής σχέσης. Θυμάμαι όμως ότι ο μόνος λόγος που κάποια στιγμή κατάφερα να απομακρυνθώ εντελώς, ήταν τα συλλογικά εγχειρήματα στο γύρισμα του 2009, που συνέβαλαν σε μια πεντακάθαρη αίσθηση ότι δεν είμαι μόνη.

10

Δε θυμάμαι τίποτε άλλο. Για την ακρίβεια φοβάμαι -σα θύμα που παίζει όλες τις πιθανές ερωτήσεις στο κεφάλι του- ότι όλα όσα δε θυμάμαι είναι ικανά να τεκμηριώσουν κάποιου τύπου συναίνεση, μια αφήγηση που θα μπορούσε να στοιχειοθετεί ότι εγώ ήθελα να μένω, ήθελα να δέρνομαι, ήθελα να ξεφτιλίζομαι. Ότι κάπου υπάρχει κάποιος τρόπος, όλα αυτά που έχω ξεχάσει, και όλα αυτά με τα οποία άρχισε πρόσφατα να με απειλεί ότι διατηρεί (φωτογραφίες, μέηλ, ηχογραφήσεις), να αποδεικνύουν ότι φταίω. Γι’ αυτό ίσως βοηθάει να τις γράφουμε τις βλακείες που σκεφτόμαστε. Για να βλέπουμε ότι είναι βλακείες. 

10 + 1 (γιατί τώρα)

Μερικοί άνθρωποι έχουν πρόσβαση σε αστείρευτες δεξαμενές νεαρών αγοριών και κοριτσιών. Μερικοί άνθρωποι καταφέρνουν να ανασυγκροτούν την εικόνα τους από τη μια γενιά που τους απομονώνει, στην επόμενη. Λέω πως πρέπει να είμαστε έτοιμες να αφήσουμε πίσω μας ολόκληρα κομμάτια της αισθητικής μας κληρονομιάς, του ρεπερτορίου και των τεχνικών, αν είναι προϊόντα μιας κοινωνίας που έχει πια αλλάξει. Αλλά τι κάνουμε όταν ο αυτοχριζόμενος υπερασπιστής των πιο τρυφερών μας αξιώσεων είναι ένας κακοποιητικός σεξιστής που σαπίζει στο ξύλο τις γυναίκες που βρίσκονται δίπλα του; Ο λόγος που αυτές οι ιστορίες πρέπει να λέγονται είναι γιατί (σε αντίθεση με την ενίσχυση των συλλογικών μας διαδικασιών που εξαρτάται από μια διαρκή μέριμνα), τα ατομικά και τα συλλογικά τραύματα που δεν αποδομούνται κινδυνεύουν να κληροδοτηθούν. 

ΓΠ, 06.02.2021

*ένα χέρι βοηθείας από το 1966 (Yvonne Rainer, Hand Movie)